In zijn openingswoord vroeg dagvoorzitter Berry Looijen allereerst of iemand in de zaal een idee had wanneer de laatste Preventiedag had plaatsgevonden? Het precieze antwoord moest de zaal hem schuldig blijven: 14 november 2019.
Het tweede dat Looijen deed, was Bert Veurink (op de foto links) naar voren halen. Veurink, die maar liefst 23 jaar de rol van voorzitter van de Technische Commissie Schadepreventie heeft vervuld, is in coronatijd opgevolgd door Looijen. Uiteraard werd Veurink uitbundig bedankt voor zijn vele, goede werk. “Die 23 jaar zijn in een flits voorbijgevlogen”, benadrukte hij. “Vooral omdat het werken voor de technische commissie zo leuk is. Kennis delen met collega’s is het mooiste dat er is.”
Tijdens de Preventiedag, die dit keer de titel Energie met een luchtje had meegekregen, kwamen in totaal vijf verschillende onderwerpen aan bod: energieopslag, propaankoelingen, automatisering, monomestvergisting en de praktijk. We beginnen met het verhaal uit de praktijk, waarin Reijer van der Wind de aanwezigen meenam naar 5 januari 2022.
Het is 5 januari 2022. Een dag die Reijer van der Wind niet snel zal vergeten. Reijer runt samen met zijn vader en broer een gemiddeld melkveebedrijf (120 koeien) als het misgaat.
“Wij zijn hier in 2003 komen wonen en zijn begonnen met jong vee. In 2012 hebben we onze melkveestal gebouwd. Met veel licht en veel ventilatie. En met een dichte vloer in verband met de lage emissies. De stal bestaat uit vier putten. Aan de voorkant bevindt zich de bufferput.”
“Op woensdag 5 januari 2022 was ik om 11.30 uur al een paar uur bezig met het mixen van mest. Het was een winderige dag. Ik stond achter de melkstal toen ik een doffe knal hoorde en een grote vuurbal zag. En dan ineens is er chaos. De roosters vlogen anderhalve meter de lucht in. De vloer scheurde op diverse plekken. Ik ben de melkstal in geslagen. Of gedoken. Dat weet ik niet meer. Ik ben in ieder geval blij dat ik hier nog sta.”
Reijer van der Wind: "Wij zullen nooit meer kabels door een mestkelder laten lopen"
Je hoeft geen helderziende te zijn om te voorspellen dat er steeds meer batterijen in de agrarische sector terechtkomen. Kijk alleen eens naar de hoeveelheid zonnepanelen die op de daken van stallen liggen. Jacques van der Bijl heeft jarenlang als installateur gewerkt voordat hij bij SolarEdge ging werken. Hij weet één ding zeker: goed materiaal en kwaliteit is belangrijker dan de prijs.
Het is Van der Bijl een doorn in het oog. De veiligheidseisen voor accusystemen in Europa zijn beperkt. Misschien wel te beperkt? Als fabrikant kijkt SolarEdge waar hij technisch manager is, daarom liever naar de VS. “En dan niet naar dat stepje dat in de brand vliegt, want die vergelijking gaat mank.”
Van der Bijl laat er geen misverstand over bestaan in zijn inleiding bij de Preventiedag. Opslag binnen kan veilig plaatsvinden. Mits er is voldaan aan een paar voorwaarden, waaronder brandtesten. “Het belangrijkste is en blijft echter dat we problemen vooraf moeten zien te voorkomen. Dat kan door normering, maar het grote nadeel daarvan is dat het jaren duurt. In de VS doen ze dat anders. Daar is het veel minder van belang wat jij als bedrijf vindt. Daar telt vooral de mening van de brandweer.”
Zo worden alle nieuwe producten in de VS aan testen onderworpen. Voorbeeld is de UL 9540A die toeziet op de veiligheid van accusystemen. “Dat gebeurt niet vrijwillig, maar verplicht”, benadrukt Van der Bijl. “Bovendien wordt er niet alleen gekeken naar de brandveiligheid, maar ook naar het explosiegevaar van de gassen die vrijkomen.”
Volgens SolarEdge kunnen Nederlandse agrariërs en verzekeraars daar hun voordeel mee doen. “Er worden in ons land op dit moment minimale eisen gesteld aan de installatie en de ventilatie, terwijl die Amerikaanse eisen nu al kunnen worden meegewogen. De testresultaten bepalen de opstelling en hoe dicht installaties bij elkaar mogen staan. Nieuwsgierig? Kijk eens op YouTube (met zoekwoord UL9540A).”
Jacques van der Bijl: "Er worden in ons land minimale eisen gesteld aan de installatie en de ventilatie"
“Hoe beter de pv-installatie wordt geplaatst, hoe kleiner het risico dat het fout gaat.” De redenering van directeur Business Development & Alliances Murk Vlietstra (SolardEdge) snijdt hout. Hij ging tijdens de Preventiedag vooral in op de ‘complete benadering van pv-veiligheid’.
Een echt veilig systeem moet zijn gebaseerd op een totaaloplossing die aan verschillende veiligheidseisen moet voldoen, meent Vlietstra. Zo’n veilig systeem bestaat uit vier elementen: een veilig ontwerp, preventie, opsporing en eliminatie.
Volgens Vlietstra zijn de drie belangrijkste mogelijke ontstekingsbronnen: de omvormers, panelen en de connectoren. Hij ging met name op die laatste in, omdat uit onderzoek blijkt dat daar het grootste risico zit. "Bij connectoren, die ter plaatse zijn aangekrompen, kunnen seriële of parallelle vlambogen ontstaan. En parallelle vlambogen zijn niet uit te krijgen. Zolang de zon schijnt, wordt die vlamboog namelijk gevoed door de zonnepanelen, waardoor het blijft branden. De brandweer kijkt ernaar en kan er niks aan doen.”
Een vlamboog is een onbedoelde plasmaontlading die zichzelf in stand houdt. Een vlamboog ontstaat als er een ruimte is die er niet hoort te zijn binnen de verbindingen of kabels. Vlietstra: "Een seriële vlamboog ontstaat bijvoorbeeld bij een gebroken + leiding. En een parallelle vlamboog ontstaat tussen + en -. Oorzaken kunnen zijn: defecte of onjuist aangesloten kabels, corrosie, dieren die aan kabels knagen en defecte DC-lastscheiders. Maar ook oververhitting van systeemonderdelen of de leeftijd van de onderdelen kunnen een negatieve rol vervullen."
Gelukkig is er wel wat aan te doen en kunnen (parallelle) vlambogen worden voorkomen. “Een vlamboog wordt voorafgegaan door een temperatuurstijging”, legt Vlietstra uit. “Als de temperatuur te hoop oploopt in een connector (die ongeveer 10 cm van de Optimizer is), zullen de Power Optimizers in ons systeem de spanning verlagen naar 1 volt per Optimizer. Daardoor wordt een vlamboog voorkomen. Dat temperatuurmanagement is een van de belangrijkste elementen om een vlamboog te voorkomen. Ons SafeDC-systeem zorgt ervoor dat er automatisch (of handmatig) wordt teruggeschakeld naar 1 volt. Daarnaast zit er een extra veiligheid in onze Firefighter Gateway, die bij een melding van het brandmeldsysteem terugschakelt naar SafeDC.”
Vlietstra laat de term een paar keer vallen tijdens zijn presentatie: multidimensionale aanpak. “We kunnen vlambogen echt voorkomen en daarmee het brandrisico nagenoeg elimineren. Dat lukt als we zowel aan de voorkant proberen het risico te voorkomen, dan wel het te detecteren als het zich toch voordoet. Vervolgens moeten we zorgen dat er wordt gewaarschuwd en tot slot moeten we het risico elimineren. Omdat ik niet graag spreek in termen van ‘wij van WC Eend’, laat ik liever een filmpje zien van TNO, waarin na uitgebreid testen wordt bevestigd dat onze technologie verder gaat dan de wereldwijde veiligheidsstandaarden.”
Nieuwsgierig naar de film? Mail naar Murk en hij laat het je graag zien!
Murk Vlietstra: "Hoe beter een pv-installatie wordt geplaatst, hoe kleiner het risico dat het fout gaat"
Hij heeft al langer ervaring met vergisting. Eerst bij een afvalverwerker waar GFT werd vergist en nu is hij druk met mestvergisting. Ruurd van Schaik (CCS Energieadvies) laat er weinig misverstand over bestaan: mest kan gevaarlijk zijn. Tijdens de Preventiedag gaf hij een college weg over mestvergisting en de risico’s.
Giftige gassen
De gassen die zich uit mest kunnen vormen:
1. Methaan (CH4), brandbaar
2. Koolstofdioxide (CO2), verstikkend
3. Waterstofsulfide (H2S), giftige ‘rotte-eieren-geur’
4. Ammoniak (NH3), giftig, irriterend en extreme geur
5. Waterstofcyanide (HCN), zeer giftig
Mestvergisting is een anaeroob (zuurstofloos) proces waarbij methaan ontstaat. Vuilstortplaatsen zijn grote uitstoters van methaan, maar dat geldt ook voor moerassen, de mijn- en de landbouw. Van Schaik: “Het vee zorgt zowel via de voor- als de achterkant voor de uitstoot.”
Van Schaik weet waarover hij praat. Hij werkt al zes jaar bij CCS Energieadvies en heeft daarvoor jarenlang in de afvalverwerking gezeten. CCS steekt veel geld en tijd in projectontwikkeling en bemoeit zich ook graag met biogas. “We produceren nu in ons land zo’n 220 miljoen kuub groengas. Dat moet bijna tien keer zoveel zijn in 2030 en dat mag je best ambitieus noemen. Er moet nog veel gebeuren in de wereld.”
Het grote verschil tussen biogas en groen- of aardgas zit hoofdzakelijk in het methaangehalte. “Biogas bestaat tussen de veertig en zestig procent uit methaan, terwijl groengas of (Gronings) aardgas voor zo’n 88 procent uit methaan bestaat. Aardgas uit Rusland bevat zelfs nog veel meer methaan. Dat groengas is aan allerlei regels gebonden die niet gelden voor biogas.”
Hij laat een eenvoudig plaatje van een vergister zien, waarin links de mest erin gaat. Continu met zo’n 0,5m3 per uur. Gemiddeld blijft die mest veertig dagen in de vergister zitten, zodat het goed wordt gemengd op 38 graden celcius om er vervolgens rechts weer uit te komen. Ook met 0,5m3 per uur. Het product na de vergisting wordt ook wel digestaat genoemd. Voordelen van dat digestaat zijn dat het minder ruikt, beter verpompbaar is, een verbeterde bodempenetratie heeft en een hogere concentratie NH3 bevat. “Je kunt van alles met dat digestaat doen”, benadrukt Van Schaik. “Je kunt het op dezelfde manier gebruiken als mest, maar je kunt het ook verder verwerken. Bijvoorbeeld tot een kunstmestvervanger. Wij koelen het en hergebruiken het voor het verwarmen van de vergister.”
De gevaren van en bij een vergister zijn in theorie groot. Er kan van alles gebeuren. Dat varieert van struikelen en het vallen van een ladder tot explosiegevaar. Van Schaik: “De menselijke factor is en blijft echter het grootste gevaar. Het is daarom van groot belang om je te houden aan de veiligheidsvoorschriften, zoals niet roken en slijpen vlakbij de vergister.”
Daarnaast zorgen de giftige gassen uit mest voor het nodige gevaar. Methaan kan leiden tot explosie. CO2 werkt verstikkend en waterstofsulfide (H2S) is ronduit gevaarlijk. “Zolang je rotte eieren ruikt, is de concentratie zo laag dat het nog niet gevaarlijk is. Bij een hogere concentratie raakt je reukorgaan verlamd en ruik je niks meer. Dat is gevaarlijk. De beste tip blijft: vermijd inademing!”
De tips die Van Schaik voor de aanwezigen in petto had, splitsten zich in menselijke en technische maatregelen:
1. Begin met een goed handboek dat je doorneemt met het personeel.
2. Geef het personeel de juiste instructies: niet roken en altijd gasdetectie dragen!
3. Leef het onderhoudscontract na en zorg voor regelmatige inspectie.
4. Bouw volgens de NTA 9766-norm.
5. Neem ATEX-maatregelen (om explosie te voorkomen).
6. Zorg voor noodstoppen.
7. Werkschakelaars zijn belangrijk.
8. En denk ten slotte aan procesmonitoring/alarmmeldingen.
Wat heeft koeling te maken met de agrarische sector? “Alles”, vindt Jan van Maldegem van Tolsma-Grisnich. “Agrariërs oogsten één keer per jaar, maar wij willen alles het hele jaar eten. Dus dat wordt bewaren!”
Van Maldegem werkt bij een familiebedrijf dat wereldwijd actief is. Hij benadrukt in zijn inleiding dat de koelwereld in transitie is. “Belangrijk bij koeling is onder meer dat er een constante temperatuur is. Daarnaast moet het energieverbruik minimaal zijn. En tot slot moet er ook nog sprake zijn van een onderhoudsvriendelijk systeem. Wij hebben er jaren voor uitgetrokken om voor een nieuwe koeltechniek te kiezen.”
In de zoektocht naar die nieuwe koeltechniek heeft Tolsma-Grisnich zich gericht op de natuurlijke koudemiddelen: propaan, butaan, ammoniak en CO2. Van Maldegem: “Die hebben we allemaal beoordeeld op aspecten als milieuvriendelijkheid, verkrijgbaarheid, prijs, geur en veiligheid. Daar is propaan uiteindelijk voor onze toepassingen als topper uit de bus gekomen. Propaan heeft als grote voordeel dat het over goede koeltechnische eigenschappen beschikt, maar ook ontvlambaar is.”
Niet zo gek dus dat Van Maldegem, die samen met Miranda Groot Zwaaftink (NVKL, de brancheorganisatie voor klimaatbeheersing en koudetechniek) de inleiding verzorgde, veel nadruk legde op de veiligheidsmaatregelen. Zo noemde hij een veilig ontwerp essentieel. “Denk naast een juiste installatie ook aan goed jaarlijks onderhoud en rapportages van de veiligheidskeuring.”
Miranda Groot Zwaaftink ging op haar beurt dieper in op de flinke hoeveelheid wet- en regelgeving die zowel nationaal als internationaal van toepassing is. “Je kunt wat dat betreft beter loodgieter worden”, zei ze gekscherend.
De regelgeving spitst zich toe op drie gebieden: energie, veiligheid en milieu. Groot Zwaaftink richtte haar aandacht met name op de laatste. “Het klimaat is hot en de focus ligt daarom op de zogenoemde F-gassenverordening (EU 517/2014). De CO2-uitstoot moet dalen door zoveel mogelijk emissie te voorkomen. Dat kan onder meer worden bereikt door verplichte lekcontroles.”
Zo moeten koelinstallaties met een inhoud vanaf vijf ton CO2-equivalent eens in de zes maanden verplicht een test ondergaan. Daarnaast moeten koelinstallaties verplicht een kenplaat hebben waarop het installatienummer, de installateur, het type koelinstallatie en koudemiddel, de inhoud en de datum van de installatie zijn vermeld.
Aan het slot van haar betoog wees Groot Zwaaftink op de Installatiecheck-app van de NVKL. “Als de agrariër daar een aantal gegevens invoert, rolt er automatisch uit aan welke regels de installatie moet voldoen.”
Teus de Jong: "Wij zijn continu op zoek naar technologie die de veesector kan ondersteunen"
Teus de Jong is opgegroeid op een melkveebedrijf in Lekkerkerk. Sinds 2010 werkt hij bij Lely International. Belangrijkste opdracht is om samen met de veehouder stappen te zetten. “De veehouderij verandert. Van mechanisering naar meer robotisering. Het gaat niet om halveren, maar om innoveren.”
De Jong sluit de rij sprekers van de Preventiedag. Hij praat makkelijk en benadrukt verschillende keren dat de koe centraal staat bij de productontwikkelingen van Lely. In 2017 is Lely Sphere van start gegaan, een circulair stalsysteem voor het scheiden van mineralenstromen. Het systeem scheidt mest en urine van elkaar. Bovendien zet het stikstofemissies om in waardevolle meststoffen. “Wij zijn continue op zoek naar technologie die de veehouder kan ondersteunen. Met dit circulaire stalsysteem kan een veehouder de urine en de feces direct van elkaar scheiden, en de lucht in de kelder afzuigen waardoor er minder ammoniak vrijkomt.”
De foto's op de Preventiedag en in deze longread zijn gemaakt door Ivar Pel. Nieuwsgierig naar de beelden van deze dag? Klik hier voor een impressie.