Van Leur is de keynote speaker op de Klimaatmiddag die bij het Verbond van Verzekeraars plaatsvindt. In de zaal zijn naast verzekeraars, de overheid, assurantieadviseurs en toezichthouders ook wetenschappers en studenten te vinden. Aan alles is te merken dat Van Leur jarenlang voor de camera’s heeft gestaan. Ze praat makkelijk en gaat in een razend tempo door haar presentatie heen. Maar boven alles is ze enthousiast en bevlogen.
Ze heeft haar presentatie de titel Vandaag hebben we morgen in handen meegeven en laat de nodige veranderingen zien. In het weer, de energie, grondstoffen, ons voedsel, de mensheid, de (geo)politiek en de ziekten/plagen. “Vroeger voelde een tropische mug zich in ons land niet lekker. Nu denkt hij het grootste deel van het jaar: valt best mee.”
Haar boodschap is snel helder: “Vond je het afgelopen zomer heet? Het zou wel eens de koelste zomer van de rest van je leven kunnen zijn! Dit is het nieuwe normaal. Wen er maar aan!”
Op de ochtend van haar presentatie berichten diverse media over de Klimaatschademonitor van het Verbond die die dag is gepubliceerd. Zo kopt NOS.nl ‘Extremer weer kost verzekeraars steeds meer geld’. Interessante kop, vindt Van Leur, want wie betaalt dat dan? Bovendien zijn verzekeraars voor een gemiddelde Nederlander heel afstandelijk. Ze vraagt zich hardop af waarom de betreffende (eind)redacteur niet heeft gekozen voor de kop: ‘Extreem weer kost ONS steeds meer geld’. Dat sluit beter aan bij de consequenties.
Of, om in de termen van Van Leur te spreken: “Het weer, ons klimaat en de duurzaamheid bestaan uit veel dominosteentjes. Eén klein dominosteentje kan steeds grotere stenen omver duwen, maar wij vinden het lastig te overzien wat nu wat veroorzaakt. Aan klimaatverandering kleven zoveel gevaren. Denk aan natuurbranden, maar ook aan uitdroging van de grond, waardoor er gevaren ontstaan voor onze industrie en infrastructuur. Of denk aan overstroming. Wij bouwen waar wij willen en verstoren daarmee de Delta. We kunnen het tij nog keren, maar dan moeten we wel vol gas geven. Vanaf vandaag.”
Helga van Leur geeft lezingen, zit congressen voor en begeleidt geregeld inspiratie- en kennisbijeenkomsten over duurzaamheid. Het is haar stellige overtuiging dat verandering nodig is om te behouden wat we hebben.
In 2020 schreef ze, samen met Govert Schilling, het boek Dag & nacht – De hemel verklaard. In april van dit jaar verscheen de opvolger Van zomerdag tot winternacht – De vier seizoenen verklaard.
Haar belangrijkste boodschap? "Kijk vooral omhoog en om je heen en verwonder je over wat je ziet, hoort of voelt."
“Nee, zeker niet. Ik ben niet zo missie-gedreven. Eerlijk gezegd heb ik vooral gekeken naar waar ik energie van krijg. En als ik uit een zaal terug hoor hoe mensen door het verhaal aan de gang gaan met ons klimaat, krijg ik energie. Als ik nu vraag of mensen wel eens vegetarisch eten, gaan er veel handen de lucht in. Vijf jaar geleden zou dat slechts een enkeling zijn. Ik vind het geweldig om dingen in beweging te krijgen. Televisie is veel meer eenrichtingsverkeer. Misschien komen mensen dan ook in beweging, maar dat hoor ik meestal niet.”
“Ik wil mensen graag openzetten. Ik hoef ze niet zo nodig te overtuigen. Iedereen heeft recht op een eigen mening, ook als dat niet de mijne is. Maar er is veel onwetendheid. Mensen blijven gemakkelijk hangen in de mening die ze een excuus geeft om niks te veranderen. Bijvoorbeeld dat vliegen er nou eenmaal bij hoort en China toch wel doet wat ze wil. Ik snap dat allemaal wel, maar als ik tijdens een lezing mensen zie denken: hé, misschien kan ik toch ook iets doen, dan vind ik dat echt een cadeautje.”
“Ik probeer altijd open te staan voor de mening van anderen. Dat leer ik mijn kinderen ook. Het is zo makkelijk om een vooroordeel te hebben of in hokjes te denken, maar dat brengt je uiteindelijk niets. Zelfs van mensen aan wie jij echt een hekel hebt, kun je leren. Waarom is iemand zo? Waarom zegt hij wat hij zegt en wat maakt dat hij zo denkt? Mensen zijn vaak bezig met wat anderen voor hen kunnen betekenen. Je kunt het ook omdraaien: wat kun jij voor een ander doen? Maar de spreuk is niet van mij hè. Die heb ik ‘gejat’ van Nelson Mandela.”
"Ik hoef mensen niet zo nodig te overtuigen. Iedereen heeft recht op een eigen mening"
“Dat lukt alleen als je ze laat beseffen dat ze een keuze hebben. Niks doen is ook een keuze. Dat kost alleen vijf keer meer dan wanneer we met elkaar wel wat doen. Ik kies niet voor niets voor de titel Vandaag heb je morgen in handen. Dat geldt voor ons hele doen en laten en voor elke keuze die je maakt. Variërend van de boodschappen die je doet tot het voedsel dat je tot je neemt. Als jij wilt afvallen en je laat niks staan, dan gaat het niet lukken, maar dat is dan wel jouw keuze.”
“Jazeker. Daarom moeten we het niet altijd laten afhangen van wat een ander doet. Als jij in het hier en nu wilt leven en je niet bekommert om toekomstige generaties is dat ook een keuze. Dat is vrijheid. Er is een heel grappig plaatje van mannen die vaak met hun benen wijd zitten in gezelschap. Als ik dat nu doe, zit ik lekker breed, maar neem ik jou een stuk vrijheid af. Als ik gewoon mijn benen bij elkaar houd en met iets minder comfort genoegen neem, hebben we allebei genoeg ruimte. En zeg nou zelf: hoe erg is dat nou? Ik kan dat niet voor iedereen bepalen, maar iedereen heeft een keuze.”
“Ik zou bijna zeggen: hoeveel rampen wil je hebben? Toen de hagelbuien over Brabant en Limburg vielen in 2016 was ik op weg naar Humberto Tan. Eenmaal bij de studio aangekomen, kreeg ik de eerste foto’s binnen. Foto’s van hagelstenen die zo’n tien centimeter groot waren. Ik dacht even dat het oude opnames waren van Amerikaans noodweer. Maar het was Someren. Bizar. We zijn zes jaar (!) verder, maar er rijden nog steeds auto’s rond in Someren met een poffertjes-dak. Vorig jaar hadden we te kampen met de overstromingen in Limburg. We hebben mazzel gehad. Er zijn geen slachtoffers gevallen. De Maas is net niet overstroomd. Die regen viel in een gebied met heuvels en dalen. Wat als diezelfde regen valt in de Randstad? Daar zijn geen dalen, alleen beton. En kijk ook eens naar het verduurzamingsvraagstuk. We weten al vijftig jaar wat ons gedrag doet met het klimaat. Alleen zijn we nu ineens alert, omdat de energieprijzen zo hoog zijn. Op de een of andere manier vinden wij het ingewikkeld om vooraf breed in te zetten als we niet weten wat er gaat gebeuren, maar er wel voor moeten zorgen dat we veilig zijn en minder kwetsbaar worden. Er komt ook altijd weer een nieuwe crisis overheen, die we dan ineens nog belangrijker vinden. Volgens mij hebben we juist daar een politiek orgaan voor. De politiek moet het doel bepalen, de piketpaaltjes slaan en daar vervolgens strikt aan vasthouden.”
"We hebben mazzel gehad in de zomer van 2021. Er zijn geen slachtoffers gevallen en de Maas is net niet overstroomd. Maar wat als diezelfde regen in de Randstad valt?"
“Die bal ligt overal. De politiek moet naar de lange termijn kijken, maar tegelijkertijd moeten wij allemaal onze verantwoordelijkheid nemen en (andere) keuzes maken. Jij wilt eerlijk worden betaald? Terecht, maar waarom koop je dan wel een heel goedkoop shirtje uit China, terwijl je weet dat er transportkosten bij komen, de mensen niet eerlijk worden betaald en het milieu onnodig wordt belast? Als je je dat realiseert en je dan nog eens afvraagt of je dat shirt echt nodig hebt, maak je een veel bewustere keuze.”
“Verzekeraars kunnen meer en vaker het gesprek aangaan. Wat kunnen wij voor jou betekenen? Wat heb jij nodig? Je hoeft niet overal voor verzekerd te zijn. Sommige lasten kun je prima zelf dragen. Het is heel makkelijk om te roepen dat je geholpen wilt worden als er iets gebeurt, maar als jij op een plek wilt wonen, waar je eigenlijk niet kunt wonen, dan maak je jezelf wel heel kwetsbaar. Wat mag en kan je dan van een verzekeraar verwachten?”
“Ik zou het veel beter vinden als verzekeraars aan de voorzijde gaan zitten. Zorg ervoor dat je als sector aan tafel zit wanneer er beslissingen worden genomen. Dan kun je je voorwaarden op tafel leggen en eisen dat die bouw circulair, bio-based en toekomstbestendig plaatsvindt. Als je er pas achteraf bij wordt gehaald, wanneer het eenmaal mis is gegaan, doet het veel meer pijn. Verzekeraars moeten meer meedenken over een betaalbare, toekomstbestendige én verzekerbare bouw.”
Klimaatverandering bedreigt nieuwbouwNet als Helga van Leur pleit ook algemeen directeur Richard Weurding van het Verbond van Verzekeraars ervoor dat de sector kennis en inzicht deelt met de overheid, zodat ze samen verstandige besluiten kunnen nemen.
In een interview met Eva Smal (NRC) doet hij ‘een oproep tot handelen’. “We moeten met z’n allen aan de slag, maar de overheid moet de regie nemen."
“Of gewoon keuzes geven. Als jullie op deze manier willen bouwen, is het niet verzekerbaar. Leg dat maar uit aan je klant. Maar als je het op deze manier doet, toekomstbestendig en waardevast, dan betaal je minder premie en blijft het bovendien gewoon verzekerbaar. Daarmee voorkomen verzekeraars dat er huizen worden gebouwd in gebieden waar het leed straks niet te overzien is. Misschien kunnen ze wel een klimaat-risicolabel ontwerpen, vergelijkbaar met het energielabel, van a tot en met f. Verzekeraars kunnen veel opener zijn. Als de één iets wel wil verzekeren en een ander niet, dan is dat prima toch? Zolang ze maar transparant zijn en dat ook meegeven aan kopers. Liefst gelijk al bij het koopcontract. Als jij daar per se wilt wonen, prima, maar dan heb je wel een bepaalde verantwoordelijkheid.”
“Zeker. Ik noem het minder kwetsbaar maken. Dat kent drie oplossingen, ook de drie a’tjes: aanpakken, aanpassen of accepteren. Wat doe jij als je lekkage hebt thuis? Je kunt overal emmers neerzetten of je houten vloer vervangen door een van stenen. Maar als je de oorzaak niet aanpakt, wordt het van kwaad tot erger. En zeker als het de klimaatimpact aangaat, kost het de samenleving dus uiteindelijk veel meer. Dat aanpakken van die bron is zo ongelooflijk belangrijk. Dat is de kern. Je moet de kraan dichtdraaien, anders is het dweilen met de kraan open en blijft het steeds harder dweilen met de kraan open.”
(Tekst: Miranda de Groene - Fotografie: Ivar Pel)
"Als je lekkage hebt in huis, kun je overal emmertjes neerzetten. Maar je kunt ook de kraan dichtdraaien!"