Haring was de keynote speaker op de Datamiddag die het Verbond van Verzekeraars voor de tweede keer op rij organiseerde. Hij had slechts één opdracht meegekregen: leg eens uit wanneer differentiatie wel en wanneer niet rechtvaardig is. Zelf heeft hij het woord digitale aan die premiedifferentiatie toegevoegd, maar wel “tussen haakjes”. “Ik ga verder niet in op KI, maar data zijn natuurlijk wel relevant. Het is zo ontzettend makkelijk om te differentiëren. De vraag rijst of het ook altijd rechtvaardig is.”
Bas Haring is filosoof en streeft ernaar om wetenschap en filosofie zo uit te leggen dat Jan en alleman het snapt. Hij schreef meerdere boeken, waaronder een kinderboek over evolutie. In zijn laatste boek (Kunstmatige intelligentie is niet eng) legt hij uit wat kunstmatige intelligentie is en hoe computers werken. Hij gaat onder meer in op de vraag of algoritmes in de toekomst ons leven bepalen.
Zijn belangrijkste boodschap? “Het is wel logisch dat verzekeraars differentiëren, maar het is ook bijna altijd onrechtvaardig.”
Hij had, naar eigen zeggen, in tijden niet zo’n toffe opdracht gekregen. “Premiedifferentiatie is een uitermate interessant vraagstuk. Het is superleuk voor een filosoof om hierover na te denken.”
Haring had vooraf met veel dingen rekening gehouden, maar niet met het aantal vragen dat hij tijdens de Datadag op zich krijgt afgevuurd. “Heb je de mogelijkheid van andere voorwaarden wel meegewogen”, vraagt iemand uit de zaal. “Of een eigen risico?” “En heb je de preventiemaatregelen wel meegewogen?” Haring schudt tijdens zijn presentatie zo nu en dan met zijn hoofd en vraagt op een gegeven moment zelfs om even geen vragen te stellen, “want ik wil wel graag mijn redenering afmaken”.
Haring begint zijn presentatie simpelweg bij het begin. Hij heeft eerst een “naïeve definitie” gemaakt van wat een verzekering is. “Voor mij is de brandverzekering het prototype van verzekeren. De kans op een brand is erg klein, maar als het gebeurt, zijn de gevolgen wel heel ellendig. Met dat gegeven ben ik aan de slag gegaan, maar ik kwam er niet uit.”
Haring noemt het “vrij complex” om tot een makkelijke omschrijving van een verzekering te komen. “In eerste instantie had ik: een verzekering is een manier om grote gevolgen van gebeurtenissen met een kleine kans te verdelen onder een groep mensen. Later heb ik daar achter gebeurtenissen bij gezet: waar je niks aan kunt doen. Dat maakt namelijk heel veel uit als je de vraag wilt beantwoorden wanneer het rechtvaardig is dat jouw premie wordt aangepast.”
"Het is vrij complex om tot een makkelijke omschrijving van een verzekering te komen"
In zijn denkproces onderscheidt Haring drie partijen: de verzekerde, de verzekeraar en de samenleving. Alle drie spelen, volgens hem, een rol bij de vraag of iets rechtvaardig is. “Ik doe eigenlijk nooit aan namedropping, maar als het gaat over rechtvaardigheid heeft de Amerikaanse filosoof John Rawls (1921-2002) wel een mooie theorie bedacht. De truc is dat je moet vergeten wie je bent en je verplaatst in een ander persoon.”
Hij legt vervolgens de zaal “het helderste voorbeeld” voor dat hij kon verzinnen. “Stel dat jij in een bepaald postcodegebied woont en veel buren krijgen een nieuwe hobby. Ze gaan binnenshuis vuurwerk afsteken. Mag jouw premie dan worden aangepast? Is dat rechtvaardig?”
“Nee”, geeft Haring zelf het antwoord. “Jij kan er namelijk in dat geval niks aan doen als jouw huis affikt en ook niet dat jouw buren die vreemde hobby hebben gekregen. De truc van John Rawls is om je voor stellen wat je ergens van vindt wanneer je een ander zou zijn. Je vindt het op het eerste gezicht misschien heel prima dat iemand die woont in een postcodegebied waarin veel mensen die vreemde hobby hebben, meer premie betaalt voor een brandverzekering. Maar wat nou als je zelf zo'n persoon zou zijn; vind je het dan nog steeds prima? Vermoedelijk niet, omdat jij er niks aan kunt doen dat anderen die hobby hebben. En dan is het dús onrechtvaardig, aldus Rawls.”
Haring zou het overigens wel logisch vinden als alle buren die in huis vuurwerk afsteken meer premie moeten gaan betalen. “Sterker nog, die mogen van mij worden uitgesloten.”
Een van de aanwezigen vraagt of de premie wel mag worden verhoogd als je van tevoren weet dat jouw buren die vreemde gewoonte hebben. Haring knikt: “Als je ervoor kiest om in een postcodegebied te gaan wonen waar iedereen er een vreemde hobby op nahoudt, dan moet je niet raar opkijken als je meer premie moet betalen. Maar als je dat niet weet, kun je er niks aan doen en vind ik het niet rechtvaardig.”
"Op het eerste gezicht vind je het prima als iemand meer voor een verzekering moet betalen, maar wat als jij die persoon zou zijn? Vind je het dan nog prima?"
Zijn redenatie is snel helder. Van alle gegevens die een verzekeraar in huis heeft (naam, geslacht, postcode, inkomen, leeftijd, eerdere claims en gedrag) is alleen het gedrag een factor waarop een verzekeraar mag differentiëren. “Daar heb ik als verzekerde grip op. Mijn gedrag kan ik aanpassen, maar ik heb geen grip op mijn achternaam, mijn postcode of mijn inkomen. Er zijn maar heel weinig mensen die kiezen voor weinig inkomen. Dan is het in mijn ogen ook niet rechtvaardig om een andere premie te heffen.”
Hij noemt het “heel verleidelijk” om premiedifferentiatie toe te passen, maar ook tricky. Toch vindt hij het ook “wel logisch” dat verzekeraars differentiëren. “Stel dat ik in een postcodegebied woon waar niemand zo’n vreemde hobby heeft. Dan kan iedereen in dat postcodegebied een lage premie krijgen. Ik dus ook. Voor mij gunstig, want ik betaal minder. En voor de verzekeraar gunstig, want hij krijgt meer klanten.”
“Maar”, zo benadrukt hij, “logisch is niet hetzelfde als rechtvaardig. Als een aantal verzekeraars zegt: wij gaan niet differentiëren op basis van postcode, dan heeft die beslissing geen effect op het aantal branden. Er komt met andere woorden niet meer ellende van. Alleen profiteren de andere verzekeraars, de wel-differentieerders, daarvan. Het is voor de bedrijfstak een lastige spagaat en alleen al daarom is er voor mij maar één oplossing: differentiatie op basis van gegevens waar verzekerden geen grip op hebben, moeten we gewoon verbieden!”
Hij geeft een voorbeeld. “Als jij een kaartje koopt voor EuroDisney betaal je in Duitsland een stuk minder dan in Nederland. Dit is geen fictief voorbeeld. Tot een paar jaar geleden was dat zo. Wij vinden dat allemaal zo onrechtvaardig dat die prijzen min of meer gelijk zijn getrokken.”
Meteen na afloop van de Datadag heeft hij tijd voor een kort interview, waarin het vizier met name wordt gericht op de versimpeling. Met het brandvoorbeeld waarin zo ongeveer een hele wijk vuurwerk in huis gaat afsteken, heeft hij voor een wel heel fictief voorbeeld gekozen.
“Het is mijn werk om duidelijkheid te verschaffen. En je hebt gelijk, het is ook een bewuste strategie. Door het simpel te maken, word je gedwongen om de nuance even te parkeren. Je moet dingen in mijn ogen overigens nooit nodeloos ingewikkeld maken. Als je het simpel houdt, kun je veel problemen in kaart brengen. Dan kun je daarna altijd nog kijken waar het niet klopt.”
“Dat doet iedereen in zijn eigen vakgebied. Ik werk niet in de branche. Als ik er twintig jaar zou werken, ben ik ook meer gefocust op de nuance. Ik kán het met andere woorden makkelijk versimpelen.”
“Ik weet niet of ze dat vaker moeten doen, maar het is altijd verstandig. Een verzekering is een simpel product dat je prima uit kunt leggen. Helaas wordt er ook misbruik van die simpelheid gemaakt. Een tandartsverzekering vind ik bijvoorbeeld heel curieus. Die doet toch niet wat een verzekering moet doen? Namelijk een probleem verdelen onder een groep mensen waarvan de effecten groot zijn en de kans heel klein. De kans dat jij naar de tandarts gaat, is al bijna honderd procent, terwijl het effect juist klein is. Dat zal maximaal een paar honderd euro zijn. Zo’n verzekering moet je als consument nooit afsluiten. Ik vind dat misbruik.”
"Je moet dingen nooit nodeloos ingewikkeld maken. Als je het simpel houdt, kun je veel problemen in kaart brengen"
“Nee nog nooit. Gek genoeg, want het is een heel actueel en interessant vraagstuk. Maar het is ook een lastig vraagstuk, met veel ingewikkeldheden. Rechtvaardigheid alleen al is een moeilijk begrip. En wat wordt er precies bedoeld met differentiatie? Dat soort gedachten moet ik zelf ook eerst ordenen en in een heldere structuur zetten voordat ik er iets zinnigs over kan zeggen. Ik heb er lang over nagedacht en ben tot de conclusie gekomen dat het niet slecht is voor de wereld als verzekeraars niet differentiëren. Er zit ook een enorme keerzijde aan. Als sommige mensen minder betalen, moeten anderen meer betalen.”
“Moeten is een groot woord, maar het helpt zeker als je meer durft te denken als een kind. Er is een beroemde uitspraak van Einstein die over de wetenschap zegt: als jij het niet goed uit kunt leggen aan een kind van elf, dan snap je het zelf niet. Het kan heel zinvol zijn om als een kind ergens over na te denken. Niet alleen als het gaat over wetenschap of filosofie, maar ook als het gaat over verzekeren. Ik houd ervan en pas het vaak toe. Ook in moeilijke vergaderingen als mensen zichzelf verliezen in nuances. Waar heb je het over? Wat bedoel je nou precies? Als je blijft doorvragen, blijkt het uiteindelijk heel simpel te zijn.”
“Je moet die nuance inderdaad even durven parkeren. Dat vergt lef. Mensen zijn vaak bang om dom te worden gevonden. Jammer, want versimpelen helpt enorm.”
“Ik zou ze liever willen meegeven om te gaan lobbyen in Den Haag, zodat premiedifferentiatie op basis van factoren die je zelf niet kunt beïnvloeden wordt verboden. Het is onrechtvaardig als ik word gediscrimineerd op mijn achternaam. Dat is verboden en dat vindt iedereen terecht. Waarom zou het dan wel logisch zijn als ik op basis van mijn postcode meer premie moet betalen? Daar heb ik ook geen grip op. Daarom staat een verzekering waar alleen hoger opgeleiden worden toegelaten ook zo ter discussie. Het druist tegen ons rechtvaardigheidsgevoel in als hoger opgeleiden, die vaak ook meer verdienen, minder premie betalen.”
“Vind ik ook niet kunnen. Ik kan er toch niks aan doen dat ik een man ben.”
"Het druist tegen ons rechtvaardigheidsgevoel in als hoger opgeleiden, die vaak ook meer verdienen, minder premie betalen"
“Ik vind 'm ook lastig, maar een vergissing is zo gemaakt. Neem het verhaal van Lucia de B. Vijf keer in haar omgeving ging er een kind dood. De rechter vond de kans dat het toeval was erg klein, maar je weet het nooit. Het is heel moeilijk om op een rechtvaardige manier te differentiëren. Waarom moet een keurige 18-jarige automobilist de hoofdprijs betalen? Alleen maar omdat andere 18-jarigen minder veilig rijden? Ik kan dat niet rechtvaardig vinden.”
“Zeker. Differentiatie is alleen rechtvaardig als het op basis van gedrag is. Ik vind het bijvoorbeeld wel heel legitiem dat rokers meer premie moeten betalen voor hun zorgverzekering.”
“Als de aanname is dat je er wat aan kunt doen, vind ik het ook terecht. Je kunt meer aan je gewicht doen dan aan je achternaam.”
“Het is ontzettend lastig om een grens te trekken wat onder gedrag valt en wat niet, maar dat blijft voor mij wel het leidende principe. Een verzekeraar moet goed kunnen uitleggen waarom er een bepaalde premie wordt gehanteerd. Dat kan nooit op basis van buren of een achternaam zijn. Een verzekeraar moet ook geen dingen doen, omdat het kan of wettelijk mag. Je moet dingen doen, omdat je dat wilt. Je moet het voor jezelf kunnen verantwoorden en altijd de vraag stellen of je het acceptabel zou vinden als jij dat aanbod kreeg. Als het antwoord ja is, dan zit je op de goede weg.”
Tekst: Miranda de Groene - Fotografie: Ivar Pel
Meer weten over verzekeraars en het belang van verantwoord omgaan met data?
"Een verzekeraar moet goed kunnen uitleggen waarom er een bepaalde premie wordt gehanteerd"