De Europese Unie past als onderdeel van haar buitenlands beleid financiële sancties toe, om te verhinderen dat geld in handen komt van personen die op de sanctielijst staan. Op een 'blacklist' van zo’n 1.200 pagina's worden duizenden mensenrechtenschenders, zakenlieden en militairen vermeld die steun verlenen aan regimes.
Wettelijke spagaat
Het College voor de Rechten van de Mens oordeelde onlangs dat de bij wet verplichte transactiescreening door financiële instellingen een grote groep mensen met een niet-Nederlandse afkomst onevenredig schaadt, met indirecte discriminatie tot gevolg. Los van deze wettelijke spagaat leidt volgens Van Praag de Nederlandse, stringente interpretatie van de Europese sanctiewet tot onnodig hoge operationele kosten.
Schadeverzekeringen
Het verschilt volgens Van Praag per financieel product of de transactiescreening relevant en reëel is. “Bij grote geldoverboekingen naar banken buiten de EU is dat natuurlijk evident relevant. Maar je kunt je afvragen of dat bij schadeverzekeringen ook zo is.” Een schadeverzekeraar keert alleen geld uit bij schade. “Niemand rijdt vrijwillig zijn auto tegen een mensenrechtenschender om daarmee sancties te vermijden. Het is theoretisch niet uitgesloten, maar een reëel risico is het niet.” Datzelfde geldt volgens de professor ook voor bijvoorbeeld simpele aansprakelijkheidsverzekeringen.
“Niemand rijdt vrijwillig zijn auto tegen een mensenrechtenschender om daarmee sancties te vermijden"
Proportionele handhaving
De algemene preventieve werking bij sanctiechecks verschilt dus per product. Uiteraard is dat belangrijk bij verzekeraars die meer doen in financiering van handel. Maar bij klassieke schadeverzekeraars zou je volgens de professor kunnen pleiten voor een meer proportionele handhaving. Van Praag: “Hoog tijd om sanctieregels lichter toe te passen door alleen transacties te controleren met een reëel risico op sanctieschending. En dat betekent dat De Nederlandsche Bank niet voor ieder financieel product handhaaft op basis van de huidige low risk apetite.”
Te voorzichtig
Bij de preconsultatie leek de wetgever volgens Van Praag open te staan voor proportionele benadering van de sanctiewet. Maar in het uiteindelijke wetsontwerp dat onlangs ter consultatie is aangeboden, is de risk based sanctiecheck gesneuveld vanwege de Anti Money Laundering Regulation (AML-verordening). Van Praag: “Het idee van het ministerie lijkt te zijn om daarop te wachten. Dat duurt echter drie jaar. Dat is op zichzelf begrijpelijk. Het ministerie zal willen voorkomen dat als zij nu de sanctiewetgeving aanpast zij dit naar aanleiding van de AML-verordening weer moet terugdraaien. Daarom wil het ministerie even wachten tot de impact van de AML-verordening duidelijk is, maar voor schadeverzekeraars hoeft dat in mijn optiek niet. Schadeverzekeraars vallen namelijk niet onder de AML-verordening. Daarbij kun je ook kijken hoe andere Europese lidstaten de sanctieregels handhaven. Ik heb de indruk dat Nederland hier vrij ver ingaat.”
“Als je wetten maakt om risico te bestrijden, heeft dat hoge maatschappelijke kosten"
Impact
De stringente handhaving heeft operationele impact op verzekeraars. Elke transactiecheck kost immers tijd en energie. Van Praag: “Als je wetten maakt om risico te bestrijden, is dat niet gratis. Dat heeft hoge maatschappelijke kosten. Niet alleen in geld, maar ook in schaarse arbeidskrachten, privacybelang en indirecte discriminatie.”
Volgens het boekje
Van Praag ziet in de benadering van de sanctiewet een algemeen Nederlands probleem om alles precies volgens het boekje te doen. “De angst dat iemand door de sanctieregeling komt, is groot. Want dan komen daar weer Kamervragen over. Het nadeel is dat je financiële instellingen en personen nodeloos lastigvalt. Hoe preciezer de regelgeving, hoe minder false negatives. Maar tegelijkertijd hoe groter de datahonger, hoe meer schending van mensenrechten, hoe meer discriminatie en hoe arbeidsintensiever de uitvoering."
Afweging
De onderliggende vraag is volgens Van Praag: hoeveel reële hits zijn er daadwerkelijk per financieel product? “Ik vind dat DNB daar best transparant over mag zijn. En in het ergste geval keren schadeverzekeraars uit aan Poetin. Gaat het dan om significante bedragen? En zo nee, is het dan heel erg?” Uiteindelijk is alles een afweging en ligt de keerzijde op dit moment bij de maatschappij. Van Praag: “Ik roep op snel te komen tot een proportionele vormgeving en toepassing van de sanctieregels, waarbij begunstigden alleen worden gecontroleerd als er een reëel risico op grove sanctieschending bestaat.”