We zijn op weg naar een tijd dat je niet meer weet of er een mens of AI aan het roer staat. Soms lijkt het of overheden van landen buiten Europa denken dat ingewikkelde problemen makkelijk zijn op te lossen. Met AI, zonder kaders of regels. “Dat is natuurlijk niet zo", benadrukt Peter Kits, partner bij KPMG en keynote speaker tijdens het Aansprakelijkheidsevent 2025.
Kits wilde altijd Officier van Justitie worden (“eigenlijk nog steeds”), maar ging als advocaat met alle rechtsgebieden en zelfs faillissementen aan de slag. Dat helpt voor een jurist. “Ik weet nu bijvoorbeeld veel beter wat je moet doen om te voorkomen dat je failliet gaat." Uiteindelijk komt hij in 2004 in de wereld van zijn grote hobby terecht: op het snijvlak van ict en recht.
Hij houdt zich niet alleen bezig met regulering, maar ook met intellectueel eigendom en contractenrecht. “Ik ben in de Big4-omgeving gespecialiseerd geraakt in digital law, juist door me niet te specialiseren.”
Kits stelde zichzelf eerst netjes voor aan een bomvolle zaal. Op het laatste nippertje moest de organisatie zelfs nog wat extra stoelen tevoorschijn toveren, zodat iedereen kon zitten tijdens het Aansprakelijkheidsevent 2025. Dagvoorzitter Geeke Feiter (directeur Schade bij het Verbond) verklapte in haar openingswoorden dat ze een haat-liefde relatie met juristen heeft. “Gedurende mijn carrière hoorde ik vaak dat iets niet kon, mocht of zelfs een slecht idee was. Totdat ik in mijn vorige baan de waarde van juristen heb leren kennen. Zij maakten namelijk niet alleen helder wat ik niet, maar ook wat ik wel kon doen.”
Die duidelijkheid is vooral belangrijk met het oog op de toekomst, meent Feiter. “We hebben behoefte aan 'hoe wél-juristen', want er is altijd wel iets te doen. Denk alleen maar aan de klimaatverandering, duurzaamheid, sancties en exportcontroles of het milieu. Natuurlijk kun je als financiële sector, zoals in de VS nu gebeurt, hard weglopen van het klimaat, maar ben je dan nog een serieuze partner? We moeten juist tot oplossingen komen en niet wegrennen. Voor je er erg in hebt, heb je met PFAS-schade te maken. En wat te denken van alle tech-ontwikkelingen die op ons afkomen? Het gaat niet goed met de arbeidsproductiviteit. AI kan ons daarbij helpen. Maar hoe zit het dan met de aansprakelijkheid? Waar zit de hoe wél-kant? Daar zit mijn grootste zorg. Zeker wanneer ik zie hoeveel impactvolle wet- en regelgeving er op ons afkomt. Als verzekeraars niet in staat zijn om te begrijpen wat er op hen afkomt, producten vorm te geven en te beprijzen, dan gaat het mis.”
Kits vindt zichzelf een ‘hoe wél-jurist'. En hij is het eens met Feiter. "We moeten samenwerken om op een duurzame en eerlijke manier zaken te doen, binnen de grenzen van mensenrechten en de democratische rechtstaat. Dus met checks en balances. De wereld is complex. Technologische ontwikkelingen gaan hard. We moeten verbinden. Liefst in het hart van de technologie, met duidelijke principes en uitgangspunten, zoals die zijn vastgesteld door de EU. We moeten met elkaar werken aan oplossingen.”
Hij laat een filmpje zien aan de zaal, met de boodschap You can with AI. “We moeten mensen aan het denken zetten. En we moeten samen-werken. Samen weet je meer en ben je ook creatiever dan alleen."
Hij geeft een mooi voorbeeld en laat een krantenkop zien. “Deze vond ik in een Canadese krant. AI kan van alles oplossen, maar in de VS blijkt nu dat het ook vooral om geld verdienen gaat. In de kop staat de vraag: Could AI create a one-person unicorn? Sam Altman, CEO van OpenAI, denkt van wel. Het heeft ons, en vooral mijn collega Sander Klous, aan het denken gezet. Als je met één persoon een bedrijf kunt creëren, waarmee je één miljard omzet, kun je dat misschien ook omdraaien? Een bedrijf creëren dus met alleen AI. Zonder mens. Klous, die ook hoogleraar AI & Audit is aan de UvA, denkt dat je een volledig autonoom bedrijf met AI kan starten. Sterker nog, hij is er al vrij ver mee gevorderd.”
Het bracht Kits bij de volgende vraag. Waar ligt de grens? “AI is nu heel sterk aanwezig. Het helpt ons bij ons werk, maar kan de mens AI ook helpen? Volgens sommigen is het al uit de hand gelopen. Trump heeft alle, in mijn ogen goede regels en waarborgen die Biden in het leven had geroepen, weer om zeep geholpen. Helaas, en daarom vind ik dat Europa, wij samen tot het uiterste moeten gaan om onze (menselijke) waarden en democratische rechtstaat te bevechten. Ingewikkelde problemen vragen niet altijd om ingewikkelde oplossingen, maar ze zijn niet makkelijk, bijvoorbeeld met een decreet, op te lossen. Als je het mij vraagt, gaat het om transparantie, (data)veiligheid, betrouwbaarheid en vertrouwen. Vooral die laatste is belangrijk. Zonder vertrouwen gebruikt immers niemand AI. Daar hebben we een robuust stelsel voor nodig.”
Volgens Kits moet Europa zich blijven verzetten tegen excessen, zodat onze fundamentele waarden en rechten altijd zijn geborgd. En dat doet Europa met verve.
Op een van zijn volgende sheets laat hij zien wat er al is aan wetgeving en wat er nog aankomt. In totaal zijn het 126 richtlijnen, terwijl voor aansprakelijkheidsverzekeraars met name AI en (product)aansprakelijkheid relevant zijn. Kits: “De meeste mensen hebben het over de AI Act en nauwelijks over aansprakelijkheid. Maar geloof mij, het is echt niet genoeg om alleen aan die AI Act te voldoen. Dan kun je namelijk in strijd zijn met de wetgeving uit andere landen, waaronder de VS en Engeland.”
Persoonlijk zit Kits ook niet te wachten op “die tsunami aan wet- en regelgeving die onderweg is”. Europa is vooral na de AVG in 2018 helemaal losgegaan. Het gaat, kort samengevat, om vier groepen waar de wetgever zich op richt: platforms, AI-regulering, data- en cyberregels (waaronder DORA valt). Kits: “Ik kijk daar graag als ‘hoe wél-jurist’ naar, maar zie tegelijkertijd dat dit niet alleen in Europa, maar ook wereldwijd dé thema's zijn waarop wet- en regelgeving wordt gebaseerd. Consumentenbescherming, met name van minderjarigen, wordt een steeds belangrijker issue. In de online-wereld is dat het nieuwe domein van trust & safety. Het je niet houden aan de wet- en regelgeving zoals de Digital services Act of je eigen regels, kan tot boetes, schadeclaims of verboden leiden.”
Het zijn vooral de uitbreidingen op eerdere richtlijnen die bijna een schok door de zaal laten gaan. Kits noemt onder meer de AI Act (met een risicogebaseerde aanpak), de nieuwe Product Liability Directive en de AI Liability Directive. Bij die laatste richtlijn valt vooral de zorgplicht en de reikwijdte op. “De duty of care geldt straks voor any person", benadrukt Kits. “Dat betekent dat opdrachtnemers de plicht krijgen om vooraf over de impact van een AI-toepassing na te denken. Hetzelfde geldt voor de schade. De regelgeving richt zich niet alleen meer op letselschade, maar ook op geestelijke schade die bijvoorbeeld door discriminatie kan ontstaan. En tot slot is er straks ook sprake van een omgekeerde bewijslast.”
Opmerkelijk genoeg heeft de Europese Commissie aangegeven dat een aantal wetsvoorstellen, waaronder de AI Liability Directive, wordt teruggetrokken. Maar, de boodschap van Kits is helder. De operatie van een oud naar een nieuw regime van EU-regelgeving is op zijn zachtst gezegd pittig te noemen. “De aansprakelijkheidsrisico's nemen enorm toe. Bovendien wordt het lastig opereren voor tech-bedrijven en verzekeraars. Want hoe kun je op een goede manier invulling geven aan je roadmap als je niet weet wat en wanneer er aan wet- en regelgeving op je afkomt?”
Hij verwacht daarom een toename aan rechtszaken, maar ook veel nieuwe aanvragen voor een aansprakelijkheidsverzekering. “Of een bedrijf moet zo rijk zijn dat ze het zelf afkopen, maar dat zullen er niet veel zijn. Wij verwachten veel nieuwe kansen voor verzekeraars, ook als het gaat om de uitbreiding van de zorgplicht.”
Kits heeft nooit geteld hoeveel juristen in Europa zich met de wet- en regelgeving bezighouden, maar hij noemt het wel opvallend dat ‘het lijkt alsof zij niet met elkaar praten'. “De samenhang mist, terwijl wet- en regelgeving juist ondersteunend moet zijn. Die overlap in wet- en regelgeving maakt het voor verzekeraars niet makkelijk. Volgens mij zijn we het in deze zaal over één ding eens: niemand zal vinden dat we te weinig regels hebben. Bovendien maakt de omgekeerde bewijslast het zelfs ingewikkeld.”
Toch is er hoop, eindigt hij licht cynisch. “Ursula von der Leyen heeft geroepen dat ze Europa competitief wil maken. Ze wil de regels beter op elkaar laten aansluiten. Het klinkt bijna Trumpiaans, want voor heel complexe onderwerpen kun je geen makkelijke oplossingen verzinnen. Toch is dat wat Von der Leyen doet. Ze wil licht in de duisternis scheppen, maar heeft nog niet gezegd HOE ze dat gaat doen.”
Tot die tijd rest bedrijven maar één ding, besluit hij. “Kennen jullie Geoffrey Hinton, een van de grondleggers van AI? Een uitermate interessante man, die een paar jaar geleden zijn werkgever Google verliet, omdat hij zich ernstig zorgen maakt over de tech-ontwikkelingen. Hij heeft het over rijden in de mist. Soms zie je even helemaal niks en dan zie je in een vlaag net de lichten van je voorganger. Zo is het ook met AI. We zien het einde niet. Dat is ingewikkeld en voorlopig blijft dat ook zo. Om in de terminologie van Hinton te blijven: houd je stuur recht, blijf op de weg en realiseer je intussen dat je in de mist rijdt.”
* Op 12 februari 2025 heeft de Europese Commissie aangegeven dat een aantal wetsvoorstellen, waaronder de AI liability directive, wordt teruggetrokken, omdat er op korte termijn geen overeenstemming wordt verwacht.
(Tekst: Miranda de Groene)
Voor het eerst in vijf jaar bracht het Verbond de aansprakelijkheidsexperts van verzekeraars weer bij elkaar. Met ruim 140 deelnemers en een wachtlijst mag het event een groot succes worden genoemd. Nieuwsgierig? Bekijk onze video!
En wil je je verder verdiepen in de thema's die in dit artikel worden besproken? Kijk dan eens naar de Masterclass Hoe voldoe je aan de AI Act of de Collegereeks Actualiteiten in Aansprakelijkheidsrecht.